Η ιδέα των παιδιών για το σωστό ή το λάθος αναπτύσσεται και αλλάζει καθώς μεγαλώνουν. Η καθοδήγηση των γονιών είναι θεμελιώδης σε αυτή την διαδικασία.
Όλοι οι γονείς έχουν ακούσει τα παιδιά τους να λένε τη φράση «αυτό δεν είναι δίκαιο» αμέτρητες φορές. Ίσως επειδή ένα από τα αδέλφια είχε κάποιο προνόμιο, ή δεν μπήκε τιμωρία λόγω κακής συμπεριφοράς ή μόνο και μόνο επειδή έπρεπε να φύγει από την παιδική χαρά λίγο πιο γρήγορα.
Ωστόσο, για να κατανοήσουμε τις απαιτήσεις τους πρέπει πρώτα να καταλάβουμε πως τα παιδιά αναπτύσσουν την αίσθηση της δικαιοσύνης.
Η οικογένεια παίζει ουσιαστικό ρόλο στην ηθική εκπαίδευση και τις αξίες των παιδιών. Έχει αποδειχθεί ότι αυτό συμβαίνει μέσω της κοινωνικοποίησης, της αλληλεπίδρασης με άλλα ανθρώπινα όντα. Με αυτόν τον τρόπο τα μικρά παιδιά κατανοούν τους κοινωνικούς κανόνες και αναπτύσσουν μία ιδέα για το τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς;
Η αίσθηση της δικαιοσύνης στα παιδιά.
Η έννοια της δικαιοσύνης των παιδιών είναι διαφορετική ανάλογα με την ηλικία και το στάδιο της ανάπτυξής τους.
Πρώτο στάδιο.
Τα παιδιά δεν έχουν πραγματική αντίληψη της ηθικής μέχρι να φτάσουν τα τέσσερα χρόνια τους. Γι’ αυτά ότι τους αρέσει ή ότι θέλουν είναι δίκαιο, ενώ ότι δεν τους αρέσει ή δεν το θέλουν είναι άδικο.
Για τον λόγο αυτό είναι σύνηθες να θεωρούν άδικο αν πρέπει να φύγουν από το πάρκο ενώ περνούν τόσο καλά, ή επίσης είναι άδικο αν πρέπει να βγάλουν τη στολή του πειρατή για τα ρούχα του σχολείου.
Δεν καταλαβαίνουν ακόμη τις κοινωνικές συμβάσεις ούτε μπορούν να συμπεράνουν την ανάγκη για αυτό που τους ζητούν οι γονείς να κάνουν. Τα παιδιά συνδέουν την αδικία με την αδυναμία να κάνουν αυτό που θέλουν, να ικανοποιήσουν τις άμεσες επιθυμίες τους για να συμμορφωθούν με τις εντολές των άλλων.
Δεύτερο στάδιο (ηθικός ρεαλισμός).
Αργότερα, μεταξύ των ηλικιών πέντε και οκτώ τα παιδιά μπαίνουν στο στάδιο του ηθικού ρεαλισμού. Σε αυτό το σημείο, καταλαβαίνουν ότι τα πρότυπα είναι κάτι που επιβάλλεται εξωτερικά από πρόσωπα με ισχύ, όπως οι γονείς και οι δάσκαλοι.
Υποθέτουν ότι οι κανόνες είναι απόλυτοι και η μη τήρησή τους θα είναι πάντα αιτία τιμωρίας, ανεξάρτητα από την πρόθεσή τους να τους παραβιάσουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μερικές φορές τα παιδιά ζητούν να τιμωρηθεί ο αδελφός τους γιατί έριξε λίγο χυμό στην μπλούζα τους παρόλο που έγινε κατά λάθος.
Τρίτο στάδιο (ηθικός σχετικισμός).
Τέλος, σε ηλικία εννέα ετών, τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι οι κανόνες είναι συμφωνίες μεταξύ ανθρώπων και ότι είναι καλό να τηρούνται για το κοινό καλό. Έτσι, αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη τις προθέσεις άλλων ανθρώπων καθώς και τα αποτελέσματα των ενεργειών τους. Επιπλέον, καταλαβαίνουν ότι οι κανόνες μπορούν να είναι ευέλικτοι και να συζητηθούν.
Συμβουλές για να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά να αναπτύξουν μία αίσθηση δικαιοσύνης.
Όλα τα παιδιά θα περάσουν από αυτήν τη διαδικασία κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους, αν και η προσωπική πρόοδος κάθε παιδιού διαφέρει. Δεδομένης της σημασίας της κοινωνικοποίησης στην ηθική ανάπτυξη, οι ενέργειες που πραγματοποιούνται στο σπίτι είτε θα βοηθήσουν, είτε θα εμποδίσουν την ικανότητα των παιδιών να αναπτύξουν ένα αίσθημα δικαιοσύνης.
Λοιπόν πως θα τα βοηθήσουμε;
- Παρόλο που είναι μικρά και πιστεύουμε ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως τη συλλογιστική μας, ας προσπαθήσουμε να τους εξηγούμε πάντα τον λόγο για τον οποίο επιβάλλουμε κάποιο κανόνα. Για παράδειγμα, δεν χρειάζεται να κοιμηθούν απλώς «επειδή το λέει ο μπαμπάς ή η μαμά». Αλλά επειδή πρέπει να ξεκουραστούν για να πάνε στο σχολείο την επόμενη μέρα.
- Πρέπει να κρατάμε ισορροπίες και να αναθέτουμε ίσες ευθύνες σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Έτσι, τα μικρά θα καταλάβουν με απλό τρόπο ότι η τήρηση των κανόνων και η συνεργασία ωφελεί όλη την οικογένεια και είναι κάτι που κάνουμε για το κοινό καλό.
- Αφήστε τα να αμφισβητήσουν τους κανόνες για να αναπτύξουν κριτική σκέψη και να εκφράσουν τη γνώμη τους. Είναι καλό να ακούμε τα επιχειρήματά τους ώστε να μπορούμε να εξηγήσουμε και να διαπραγματευτούμε μαζί τους αντί να επιβάλουμε κανόνες.
Τέλος, ας θυμηθούμε ότι, ως γονείς, στόχος δεν είναι να κάνουμε τα παιδιά μας να υπακούσουν, αλλά να κατανοούν τις αξίες και να τις ακολουθούν από πεποίθηση. Για να το κάνουμε αυτό, το καλύτερο εργαλείο που έχουμε είναι το παράδειγμά μας και οι υγιείς οικογενειακές σχέσεις στις οποίες κυριαρχεί ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη.
